ÇOCUK – EBEVEYN İLİŞKİSİ TERAPİSİ (ÇEİT) – FİLİAL TERAPİ

Çocuk-Ebeveyn İlişkisi üzerine odaklanan bir oyun terapisi yaklaşımı olan ÇEİT- Filial Terapi : 40’dan fazla çalışma ile çocuk akıl ve ruh sağlığına dair birçok konuda etkinliğini ortaya koyan, oyun terapisi temelli ebeveyn eğitim modelidir.

Filial Terapi, ilk olarak 1964’te Louise-Bernard Guerney tarafından ABD Philadelphia Üniversitesi’nde duygusal ve davranışsal bozuklukları olan çocukları tedavi etmek amacıyla geliştirildi (Guerney 1976; Landreth & Bratton 2006). Guerney bu yaklaşımı ebeveynlere öğretmeye başladı. Filial Yunan dilince ‘Kan Bağlantısı’ olan demekti. Sonrasında ise Garry Landerth ve Louise Guerney bu çalışmayı 10 haftadan oluşan çocuk odaklı ebeveyn terapi modeline dönüştürerek, kanıta dayalı bir oyun terapisi oluşturdular (Landreth & Bratton 2006).

Çocuk-Ebeveyn İlişkisi Terapisi (ÇEİT)- Filial Terapi; danışan merkezli oyun terapisi konusunda eğitim almış profesyoneller tarafından kullanılan ve anne babalara çocukları için terapötik ajan olmaları için eğitim veren ve onlara bu seanslarda rehberlik etmeyi amaçlayan, yapılandırılmış, kısa süreli ve kanıta dayalı bir oyun terapisi modelidir. Bunun için terapist ebeveynlere, seçilmiş oyuncakların kullanıldığı yapılandırılmış oyun üzerinden, yansıtıcı dinleme, çocuğun hisselerini tanıma ve cevap verme, sınır koyma ve seçenek sunma gibi çocuk merkezli oyun terapisinin becerilerini öğretir (Landreth & Bratton 2006).

Çocuk-Ebeveyn İlişkisi Terapisi (ÇEİT) – Filial Terapi (FT) Uygulaması

Ebeveynler zamanlarının çoğunu çocukla geçirse de geçirmese de onların duygusal ihtiyaçlarını anlamakta güçlük çekerler. Ve bu duygusal ihtiyaçlarından kaynaklı streslerinin sağaltımlarının ne şekilde yapılması gerektiğini maalesef bilmezler. Çünkü onları bir birey olmalarına izin verecek bir şekilde 2-11 yaş aralığındaki çocuklarıyla beraber zaman geçirmemişlerdir.

ÇEİT- Filial Terapi, ÇMOT’nin temel ilkelerinin 10 haftalık program dahilinde anne – babalara öğretildiği bir eğitim programıdır. Bu program ÇMOT temelli olarak Bernard ve Louise Guerney tarafından geliştirilmiş ve eğitim Garry Landreth tarafından sistematize edilmiştir.

ÇEİT – FT’de ebeveynlere çocuklarla ilgili özel ve yönlendirmesiz oyun seansları yürütmesi için eğitim verilir. Bu eğitimi verecek kişinin, ÇEİT protokolü ile ilgili özel eğitim almış, lisanslı ruh sağlığı uzmanı olmak şartı vardır (Landreth & Bratton 2006 ). ÇEİT terapistinin rolü, ebeveynleri eğiterek ve yakın şekilde süpervize ederek ebeveynlere terapötik değişimin aracıları olmalarını sağlamaktır. İlk olarak, ebeveynlerin ebeveynlikle ilgili yaşadıkları zorlukları rahatlıkla paylaşabilecekleri güvenli ve tartışabilecekleri güvenli destekleyici bir ortam yaratmaktır (Crenshaw & Stewart & Brown 2015). Ebeveynler oyun süreçlerini yürütmede yeterli ve güvenilir hale geldikçe oyunlar ev ortamına taşınır (Vanfleet 2005).

ÇEİT- Filial Terapi Eğitimiyle: Ebeveyn ile çocuk arasındaki iletişim boşluğuna köprü kurulur. Ebeveynleri terapötik ajan olarak kullanarak duygusal rahatsızlığı, özgüven, zorbalık sorunları olan çocukları iyileştirme için alternatif tedavi yöntemi oluşturur (Bratton, Landreth, Kellam, Blackard, 2006).

Filial Terapi, ebeveynleri tam anlamıyla sürece katan, onların daha kalıcı değişiklikler yapmalarına yardım eden ve çocuğun daha iyi bir şekilde ilerlemesini sağlayan çözümler sunmaktadır. Çocuk – Ebeveyn ilişkisini kuvvetlendirmek, sorunları çözmek ve gelecekte olumlu psikolojik gelişimi sunmak için çoğunlukla oyunun gücüne dayanır (Vanfleet 2005).

Çocuk-Ebeveyn İlişkisi eğitimi haftada bir kere 30 dakikalık oyun zamanları kullanarak ebeveyn ve çocuk arasındaki ilişkiyi güçlendirmeye yarayan 10 oturumluk özel bir ebeveyn eğitim programıdır (Bratton, Landreth, Kellam, Blackard 2006). Oyun çocukların dilidir, oyuncaklar ise onların kelimeleri gibidir. Yetişkinler deneyimlerini, düşüncelerini ve duygularını anlatırlar.

Çocuklar yaşadıkları deneyimlerini keşfetmek ve düşüncelerini ifade etmek için oyuncakları kullanırlar. Dolayısıyla ebeveynlere, çocukları ile evlerinde oynamaları için dikkatlice seçilmiş birtakım oyuncaklarla, özel bir şekilde düzenlenmiş 30 dakikalık oyun zamanları öğretilir.

Bu özel zamanları sırasında ebeveynler, çocuklarının duygularına anlayışlı bir şekilde tepki vermeyi, çocuklarının öz saygısını geliştirmeyi, çocuklarının kendilerini kontrol etmek ve kendinden sorumlu olmayı öğrenmesine yardım etmeyi ve bu özel oyun zamanları sırasında terapötik sınırlar koymayı öğrenirler (Bratton, Landreth, Kellam, Blackard 2006).

Her hafta 30 dakikalığına çocuk, ebeveynin merkezi oluyor. Bu özel zaman içerisinde ebeveyn, çocuğun oyun aracılığıyla kendini ifade etmesini tamamiyle kabul ettiği ve kendini güvende hissettiği bir ilişki yaratır (korkular, beğendikleri, beğenmedikleri, istekler, kızgınlık, yalnızlık, neşe ya da başarısızlık duyguları). Bu alışılmış tarzda bir oyun zamanı değildir. Bu, çocuğun yönlendirdiği ve ebeveynin takip ettiği özel bir oyun zamanıdır. Bu özel ilişkide; azarlama, aşağılama, değerlendirme, zorunluluk, yargılamalar yoktur.

ÇEİT – Filial Terapi Eğitim Amacı

ÇEİT- Filial Terapi eğitimi; ebeveyn-çocuk ilişkisini sağlamlaştırmak ve iyileştirmek, ebeveynlere çocuklarını için birincil değişim etkeni olmaları konusunda yardımcı olmak, ebeveynleri çocukların hislerine karşı duyarlılığını geliştirmelerine yardımcı olmak, çocuklarını anlamaları ve kabul etmeleri için güçlendirmek, ebeveynlere çocuklarıyla birlikte etkili bir şekilde etkileşimde bulunmanın yollarını öğretmek, çocuklarının kendini yönetme, sorumluluk alma ve kendini iyileştirme yetkilerinin geliştirilmesi adına onlarla bağ kurmalarına yardımcı olmak, duygusal sorunları olan çocukların ebeveynlerine destek grupları oluşturmak amaçlarıyla yapılır. Anne-baba ve çocuk ilişkilerini daha sağlıklı bir düzeye getirir (Bratton, Landreth, Kellam, Blackard 2006).

Ebeveyn-Çocuk Etkileşim Boyutları:

ÇEİT – Filial Terapi Eğitimiyle; çocuk -ebeveyn ilişkisi kurulur, iletişim oyuna dayalıdır, sembolik ifade kullanılır, lider çocuktur, çocuk için orada olmak koşulsuz bir kabul vardır. Filial Terapiden hem çocuklar hem de ebeveynler yararlanır. Çocuklar bu eğitimle; duygularını anlayıp, ifade edebilir, ihtiyaçlarını ve kaygılarını iletebilir, özgüven ve özsaygılarının gelişimi sağlayıp, ebeveynine karşı güvenin ve güvenlik hissinin gelişimine katlı sağlar. Ebeveyn ise; çocuklarının kaygılarını ve hislerini anlar, anlamlı dinleme, cesaretlendirme, terapötik sınır koyma ve seçenek sunmayı, ebeveyn olarak özgüven geliştirirler, hayal kırıklığıyla baş etmenin yeni yollarını geliştirir (Bratton, Landreth, Kellam, Blackard 2006).

Çocuk-Ebeveyn İlişkisi (ÇEİT) – Filial Terapi (FT) Süreci

ÇEİT çeşitli aşamalardan oluşur: değerlendirme, ebeveyn eğitimi, süpervizyonlu oyun seansları, ev oyun seansları, genelleştirme ve sonlandırma (VanFleet 2005, Topham ve VanFleet 2011). ÇEİT- Filial Terapide, çalışılacak ebeveyn grubunun seçimi (benzer sorunları olan çocukların ebeveynleri gibi) önemli bir adımdır. İlk görüşmede ÇEİT eğitim grubuna katılacak her aileden çocukla ilgili detaylı anamnez alınır, ailenin çocuğuyla oyun oynamasına izin verilir ve bu süreç terapist tarafından izlenir.

ÇEİT toplamda 10 oturum/hafta eğitim, en fazla 6 çift – 12 bireyden oluşur ve her hafta 2 saat süreyle bir araya gelinir. Eğitim grubunu doğru yönetebilmek, denetleyebilmek için grupta yardımcı eğitimli bir terapist bulunabilir. Oyun oturumları için ebeveynlere oyuncak listesi (oyun hamuru, pastel boyalar, kağıt, makas, biberon, plastik bıçak, hedef tabancası, oyuncak bebek ailesi, oyuncak askerler, mobilyaları, küçük bebek oyuncaklar, araba, maske, doktor malzemeleri, oyuncak para, ip, şeffaf bant, hacı yatmaz, saldırgan el kuklası, evcil ve vahşi hayvanlar, oyuncak eve benzer penceresi ve kapısı açılmış, karton kutu) tanıtılır, oyuncaklar ve işlevleri anlatılır, ilgili oyuncakla oynayan çocuğa nasıl tepki verileceğine dair kısaca bilgiler verilir (Yardımcı terapistle rol yapılır.).

Oyun oturumları için yer ve zaman seçiminin çok önemli olduğu ebeveynlere anlatılır. Ebeveynlerin, çocuğa en az dikkat dağıtıcı ve en büyük özgürlüğü sunacakları bir oda önermeleri, bir şeyleri kırmak veya karıştırmaktan endişelenmeyecekleri bir oda olması önerilir. Önceden düzenli olacak bir zaman ayrılır. Bu zaman rahatsız edilmek için değildir, diğer çocuklar tarafından bölünmemeli ya da telefon görüşmesi yapılmamalı ve ebeveynin en rahat, dinlenmiş ve duygusal olarak çocukları için uygun hissettiği zaman seçilmelidir. Ebeveynlere evde çalışacakları duygularla, sınırlar, seçenek sunmakla ilgili ev ödevleri verilir. Bir sonraki seansın başında ev ödevleri kontrol edilir, empatik cevaplar değerlendirilir. Üçüncü seansla birlikte ebeveynler çocuklarının 30 dakika süren oyun seanslarını videoya kayıt ederler, bu kayıt terapistten ve grup üyelerinden geri bildirim aldıkları süpervizyon seansı sırasında 15-20 dakikası izlenir (Guerney 1964; Landreth& Bratton 2006).

Haftalık 30 dakika süren ebeveynlerin çocuklarıyla geçirdikleri özel oyun zamanları boyunca, ebeveynlere tüm dikkatlerini çocuklarına vermeleri ve onlarla iletişim kurmaları ‘birlikte olma’ yaklaşımıyla öğretilir. ‘Birlikte olmak’ nedir?

1. Ben Buradayım ,
2. Seni Duyuyorum,
3. Seni Anlıyorum
4. Seni Önemsiyorum (Landreth& Bratton 2006)

Ne değildir? ‘Her zaman sana katılıyorum.’, ‘Seni Mutlu etmeliyim.’, ‘Sorunlarını çözeceğim.’

Bu seanslarda;
• Ebeveyn olarak kontrolü geri kazanmayı, çocuğun öz-denetiminin gelişmesi desteklenir.
• Çocukla daha sıcak, daha mutlu, neşe dolu hatıralar kazandırılır.
• Çocuğun iç dünyasının anahtarı verilir, ebeveynin çocuğu nasıl gerçekten anlayabileceği ve çocuğa onu anladığını nasıl hissettirebileceği öğretilir.
• Sabır, yeni bir dil öğrenirken çok önemlidir.
• 10 hafta içerisinde değişim sağlanır ve çocukla ebeveyn arasındaki ilişki değişir. (Bratton, Landreth, Kellam, Blackard 2006).

Ebeveyn Çocuğuna Nasıl Yardımcı Olur?

Ebeveyn, özel oyun zamanlarında çocukla değişik bir tür ilişki kurar ve çocuğun olduğu haliyle kabiliyetli olduğunu, önemli olduğunu, anlaşıldığını, kabul edildiğini keşfeder. Çocuk kabul edildiğini, anlaşıldığını ve önemsendiği hissettiği bir oyun ilişkisini deneyimlediğinde, birçok sorununu rol yaparak dışa vurur ve bu süreçte, gerginliklerinden, duygularından ve yüklerden kurtulur.

Çocuğunuz daha sonra kendini daha iyi hisseder. Kendi gücünü fark edip oyuna fark edip oyuna hakim olarak kendinden sorumlu olmayı fazla üstlenir. Çocuğun kendi hakkında nasıl hissettiği davranışlarında önemli ölçüde değişiklik yaratır. Ebeveynler, özel oyun zamanlarında ‘çocuğun sorununa’ odaklanmaktansa çocuğa odaklanmayı öğrendiğinde çocuk değişik tepkiler göstermeye başlar. Çünkü çocuğun nasıl davrandığı, nasıl düşündüğü, okulda nasıl performans sergilediği, kendi hakkında nasıl hissettiği ile doğru orantılıdır. Çocuğun kendini daha iyi hissettiği zaman, kendini yenilgiye uğratmaktansa kendini daha çok geliştirecek şekilde davranır.

Sonuç

Çocukluk çağı sorunlarının büyük bölümünün tedavisinde, ebeveyn çocuk bağının güçlendirilmesine odaklanan çocuk terapi müdahalelerinin etkili oldukları kabul edilmektedir (Eyberg ve ark. 2008). Diğer terapilerden farklı olarak ebeveynlerin çocuklarının terapisti olması fikrine dayanan yenilikçi ve yaratıcı bir yaklaşımdır ve aile içindeki ilişkileri güçlendirmeyi hedeflediği için de etkileri terapi sonlandıktan sonra da devam etmektedir.

Çocuk-Ebeveyn İlişkisi (ÇEİT) – Filial Terapi (FT) Uygulaması yukarıdaki araştırma özetlerinde de belirtildiği gibi Landreth’ın 10 haftalık çocuk odaklı ebeveyn terapi modeli çok sayıdaki çocuk ve ebeveyn üzerinde etkili olmuştur. Oyun terapisi 1900’lü yıllarda doğmuş bir terapi yaklaşımıdır ve Türkiye’ye gelişi 2000’li yılları bulmuştur. Son yıllarda Türkiye’de oyun terapisine yönelik artan bir ilginin ortaya çıktığı görülmektedir. Sevindirici olan gelişme ise özellikle son beş yılda oyun terapisine olan yönelimdir. Bu alandaki eğitimlerin ve araştırmaların artması ile çok daha fazla çocuk bulunduğu yerlerde oyun tedavisi ile davranış problemlerine ve psikolojik problemlerine çözüm bulabilecektir.

KAYNAKÇA

1. Association for Play Therapy (2018). https://www.a4pt.org/page/ClarifyingUseofPT
Erişim Tarihi: 11.12.2018.

2. Axline, V. M. (1949). Mental deficiency-symptom or disease. Journal of Consulting Psychology, 13(5), 313-327.

3. British Association of Play Therapists. (2018). Information for Professionals. http://www.bapt.info/professionalinfo.htm Erişim Tarihi: 11.12.2018.

4. Birleşmiş Milletler. (1989). Çocuk haklarına dair sözleşme. Unicef: https://www.unicef.org/turkey/crc/_cr23c.html Erişim Tarihi: 11.12.2018.

5. Bratton, S., Landreth, G., Kellam, T., & Blackard, S.R Landreth, G., & Bratton, S. C. (2006). Child Parent Relationship Therapy (CPRT) Treatment Manual: A 10-Session Filial Therapy Model for Training Parents,. New York: Routledge.

6. Crenshaw A., Stewart A.L. , Brown S. (2015) Play Therapy: A Comprehensive Guide to Theory and Practice (Creative Arts and Play Therapy) Reprint Edition, Kindle Edition.

7. Eyberg, S.M., Nelson, M., M., & Boggs, S. R. (2008). Evidence-based treatments for child and adolescent disruptive behavior disorders. Journal of Clinical Child and Adolesent psychology, 37,213-235.

8. Guerney, B. G., Jr. (1964). Filial Therapy: Description and rationalite. Journal of Consulting Psychology, 28(4), 303-310.

9. Guerney, L. (1976). Filial therapy program. In Olson, D.L. (Ed.), Treating Relationships (pp. 67-91). Mills, Iowa: Graphic Publish.

10. Landreth GL, Bratton SC (2006). Child-Parent Relationship Therapy: A 10-Session Filial Therapy Model. New York, Taylor & Francis, New York: Routledge.

11. Landreth, G. L. (2011). Oyun terapisi: İlişki Sanatı. (S. Yazıcı, Çev.) Kocaeli: Altın Kalem
Yayınları.

12. The Health News. (2015). Çocukla güvenli ilişkide oyun terapisi. http://www.thehealthnews.org/tr/news/2045/guven.terapisi.html Erişim Tarihi: 11.12.2018.

13. VanFleet, R. (2005). Filial Therapy: Strengthening Parent-Child Relationships Through Play. (Second Edition) USA: Professional Resource Press.

14. VanFleet R (2011) Filial Therapy: Strengthening family relationships with the power of play. In Foundations of Play Therapy (Ed C Schaefer):153-169. Hoboken, John Wiley & Sons.