Haberlerde çatışma veya savaş olduğunda, çocuklarımız ve gençlerimiz korku, kaygı, öfke, kafa karışıklığı ve üzüntü gibi bir dizi güçlü duygu yaşayabilirler. 

Bazı çocuklar ve ergenler bu duygular hakkında konuşabilirken, bazı çocuklar yetişkinlere yapışarak ya da ayrılmayı zor bularak, panik belirtileri gösterip, oyunlarında şiddet uygulayarak veya çok fazla soru sorarak; davranışları aracılığıyla bize gösterirler. Hatta bazı çocuklar, sanki umursamıyorlarmış gibi, savaş ve çatışma konusunda kayıtsız ve ikircikli / kararsız davranarak sıkıntılarını bize gösterirler.

Çocuklar, tehlikenin kendileri için ne kadar ciddi olduğu ve dünyada olup bitenleri nasıl anlamlandıracakları hakkında bilgi almak için güvendikleri yetişkinleri izlerler.

Çocuklar, tehlikenin kendileri için ne kadar ciddi olduğu ve dünyada olup bitenleri nasıl anlamlandıracakları hakkında bilgi almak için güvendikleri yetişkinleri izlerler.

Yetişkinler olarak; çocuklarımızı savaş ve çatışmanın acı gerçeğiyle yüzleşmesine yardımcı olmak için destekleyici olarak yapabileceğimiz birçok şey var.

Bu kaynak, savaşın ve çatışmanın çocuklar, gençler, bireyler, topluluklar ve dünya üzerindeki etkilerini sindirmeleri için yetişkinlere yardımcı olacaktır.

ÇOCUĞUN TEPKİLERİNİ VE SORULARINI DOĞRULAYIN

Bazen savaşın büyüklüğünü ve trajedisini en aza indirerek, hatta inkar ederek çocuklarımızı korumaya çalışmak cazip gelebilir. Hatta sorulara şöyle cevaplar veririz: 

“Saçmalama, bizim ülkemizde savaş olmuyor” “Endişelenecek bir şey yok” gibi yorumlarla çocuklarımıza güven vermeye çalışırız.

Bazen savaşın büyüklüğünü ve trajedisini en aza indirerek, hatta inkar ederek çocuklarımızı korumaya çalışmak cazip gelebilir. Hatta sorulara şöyle cevaplar veririz: “Saçmalama, bizim ülkemizde savaş olmuyor” “Endişelenecek bir şey yok” gibi yorumlarla çocuklara güven vermeye çalışırız.

Çocukların, duygusal tepkilerinin yargılanmadan veya küçümsenmeden onaylanmasından ve kabul edilmesi önemlidir.

Duygularını kabul ettiğinizde sizden şunu öğrenirler:

tepkilerim onaylanıyor; duygularımı fark etmemim, hissetmenin doğru ya da yanlış bir yolu olmadığını ve başkalarına onlar için neyin yaklaştığını göstermem güvenli bir durum.

“Birçok insan senin gibi hissediyor, başkaları incindiğinde insanların bu kadar üzgün hissetmesi doğal.”

ÇOCUĞUNUZA SÖYLEYEBİLECEKLERİNİZ:

“Savaşları gördüğümüzde ve bunun bizim ülkemizde de olursa diye düşünmek korkutucu olabilir. Şu anda ülkemizde, yakınımızda bir yerde olmuyor. Bu durum değişirse sana söyleyeceğim ve ne zaman istersen benimle konuşabilirsin, soru sorabilirsin”

“Endişelenmen normal. İnsanların yaralandığını,ölmekte oldugunu duymak çok zor”

“Etrafınızda neler olup bittiğini anlayabilmen için bu zor soruları sorman çok kıymetli” denebilir.

ÇOCUĞUN GELİŞİM AŞAMASINI VE YAŞINI DÜŞÜNEREK DÜRÜST OLUN 

Çocuklar, neler olduğu konusunda dürüst olmamıza ihtiyaç duyarlar.

Sakin ve gerçekçi bir şekilde sunulan basit ve net bilgilerle olabildiğince açık bir şekilde sorularını yanıtlayın.

Kendimize şu soruyu sormak yardımcı olabilir: çocuk kaç yaşında ve onun neyi bilmesi, görmesi ve duyması uygun?

Ayrıntıları çocuğunuzun yaşına göre uyarlayın, ne kadar anlayabileceklerini ve kavrayabileceklerini göz önünde bulundurun.

BİLMEMEK SORUN DEĞİL.

Savaş ve çatışma çok fazla belirsizlik ve öngörülemezlik içerir. Çocuğunuz size cevabını bilmediğiniz bir şey sorduğunda dürüst olun. Bilmemenin sorun olmadığını ve bunun cevabını bilmediğinizi söyleyin.

“Bu savaşın ne kadar süreceğini bilmek mümkün değil. Bilmemek zor, değil mi?”

“Bazen liderlerin bir savaş başlatma kararlarını açıklamak ve anlamak da zor. Şu anda bizim gibi kafası karışan birçok insan var” denebilir

AÇIKLAYARAK SAVAŞLA İLGİLİ SOSYAL MEDYA-EKRAN GÖRÜNTÜLERİNİ SINIRLAYIN

Bazı görüntüler, sinir sistemimizde ‘işlenmeden’ kaldıklarında daha büyük bir sorun yaratma potansiyeline sahiptir. Görüntüler, yaralı, zor durumda olan insanların videoları ve savaşın parçaladığı köylerin görüntüleri, çocuklarımızın zihninde ve kalbinde “zamanda donmuş” kalır.

Çocukların duyabileceği birkaç dakikalık radyo haberleri dahi, onlar için oldukça rahatsız edici olabilir. TV, radyo ve sosyal medyada bu tür görüntü, video gibi ayrıntılara maruz kalmalarını sınırlayın  ve ekranlardan rahatsız edici görüntülerden ziyade siz, bu konuda konuşarak yaşına uygun olan bilgileri paylaşmaya özen gösterin. 

COĞRAFYA HAKKINDA KONUŞMA

Özellikle küçük çocuklar doğal olarak sınırlı bir coğrafya ve mesafe duygusuna sahiptir. Televizyonda savaşı izlemek onlara savaşın yakın olduğu ve ülkelerinin tehlikede olduğu hissini verebilir. Çocuklara bir dünya ya da dünya haritasında savaşla ilgili olarak nerede olduklarını gösterin ve savaşın yaşadıkları ülkede yaşanmadığını açıkça belirtin. Coğrafyayı somut hale getirmek için bulundukları yerden uzaklık ve zamanla ilgili gerçekleri paylaşın.

NE BİLDİKLERİNİ ÖĞREN. GERÇEĞİ KONTROL EDİN

Daha büyük çocuklar genellikle; arkadaşlarından, sosyal medyadan (özellikle çatışma bölgelerindeki insanların deneyimlerinin canlı videolarını yayınladığı TikTok, Youtube) veya Google’dan savaşla ilgili görüntü ve bilgilere maruz kalırlar ve yetişkinler olarak her zaman onları takip edemeyebiliriz.

Şunları sorun:

“Neler olduğu hakkında zaten ne biliyor?”

“Çatışma hakkında bildiklerinizi nereden öğreniyor?”

“Hangi resimleri veya videoları gördü?

“Arkadaşların savaş hakkında ne diyor?”

Ergenlerle, propaganda, sahte haber ve yanlış bilgilendirmenin karmaşıklığı hakkında konuşun ve savaş zamanlarında ‘gerçek kontrolün’ dogru habere nasıl ulaşabilecegini anlatın.Onlara bu konuda destek olmak için sosyal medya videolarından bazılarını onlarla birlikte izleyebilirsiniz.

Bunu yapmadan önce, kendinizde neler olup bittiğine dair bir fikre sahip olmak önemli olacaktır, böylece yanıtlarınızda sakin ve önceden düşünmüş olursunuz. Örmeğin: iyi bir kaynak

7+ yaşındaki çoğu çocuğun erişebileceği bilgiler BBC Newsround web sitesinde bulunur. https://www.bbc.co.uk/newsround

Birlikte sorulacak ve keşfedilecek faydalı sorular şunları içerebilir:

Bu bilgilerin kaynağı güvenilir mi? 

Resim veya video doğrulandı mı? 

Bu bilgileri kim ve neden paylaşıyor? 

Bu ne zaman yayınlandı?

MERAKLI, AÇIK KONUŞMALAR YAPIN

Çocuğunuzun sizinle konuşmaya başlamasını beklemeyin, onlarla merak edin ve sohbet için fırsatlar yaratın.

Çocukların sizinle veya yanınızda bir şeyler yaparken konuşmakta kendilerini daha özgür hissettiklerini unutmayın.

Bazen en iyi konuşma şu durumlarda olur:

İşte bazı ilginç sorular – çocuğunuzun (gelişimsel seviyesine) yaşına uygun olanları seçin:

* Konuşma kapanmadan önce çocuğunuzla görüşün. İyi hissettiklerini görün ve sizden bir şeye ihtiyaçları olup olmadığını sorun.

• Haberleri gördüğünde aklından hangi düşünceler geçiyor?
• Belirli bir şey için endişeleniyor musun?
• Şu anda neler olduğunu nasıl anlıyorsunuz?
• Bir düşünceniz olduğunda, o düşüncenin bedeninizde nerede oturduğunu fark edebiliyor sun?
• Yetişkinlerin savaş hakkında konuştuğunu duyduğunda sen hangi duyguları hissediyorsun?
• Bana savaştan etkilenen diğer insanlara yönelik endişelerinizi anlatır mısın?
• Duygularınız ne zaman ve nerede en sert, en büyük, en derin, en keskin?
• Şu anda neler olduğunu nasıl anlıyorsun?
• Bir düşüncen olduğunda, o düşüncenin bedeninizde nerede oturduğunu fark edebiliyorsun?
• Savaş kelimesini duyduğunda vücudunda ne fark ediyorsunuz?
• Haberlerde savaş konuşurken vücudun ne yapmak istiyor?
• Çoğu zaman vücudumuz, beynimizin henüz hazır olmadığı bilgileri tutar. Vücudunuz tüm bu mücadele hakkında ne yapıyor?

YARDIMCILARI BULUN

Her savaşta ve her çatışmada, her zaman yardım eden kişiler vardır.

Çatışma, savaş  hakkındaki konuşmaları yeniden yönlendirerek;  doktor, insani yardım kuruluşları, hayır kurumları, acil servisler, yerel ve küresel bağış toplayıcıları, uluslararası barış görüşmelerine vb. kurum ve kuruluşların olduğunu, görselleriyle birlikte çocuğunuza gösterin. Yardımcıların hikayelerini bulun ve böylesine üzücü ve zor zamanlarda yardım etmenin nasıl bir his olduğunu birlikte hayal edin. 

GENELLEMELERDEN KAÇININ, ŞEFKATİ YAYIN

Savaş ve çatışma toplulukları böler ve çoğu zaman ayrımcılığı, önyargıyı ve klişeleri besler. “Bu insanlar kötüdür” gibi geniş kapsamlı açıklamalardan kaçının ve bunun yerine herkese şefkat ve saygı gösterin. Çocuğunuza herkesin güvende olmayı ve korunmayı hak ettiğini ve nazik davranarak dünyada bir fark yaratabileceğimizi hatırlatın.

Daha büyük çocuklar ve gençler için, okulda çatışmaların olduğu ülke veya ülkelerden birini tanıyıp tanımadıklarını sormak da uygun olabilir. Her iki ülkedeki herkesin de liderler gibi düşünmeyeceğini ve bu insanların savaşla ilgili kararlardan sorumlu olmadığını belirtmek de önemli olabilir.

FAYDALI BİR EYLEME KATILIN

Çatışma ve savaşın en zor tarafı hepimiz için çaresizlik duygusu yaratabilir. Çocuğunuzla birlikte küçükte olsa yardım etmek için ne yapabilirsiniz diye düşünün. 

Örneğin:

• Birlikte ihtiyaç duyulacak malzemelerin alışverişini yapmak ve bunları dağıtabilecek kuruluşlara göndermek
• İlgili hayır kurumlarını araştırmak ve küçük miktarlarda cep harçlığı bağışlamak
• Ailece veya okulda bir bağış toplama etkinliği düzenlemek
• Politikacılara veya İnsan Hakları kuruluşlarına mektup yazmak Barışla ilgili bir afiş tasarlamak
• Güvenlik ve nezaketin önemi hakkında bir şiir yazmak
• İmza kampanyası başlatmak
• Dua etmek ve barış dilemek

KENDİLERİNİ İFADE ETMELERİNE VE STRESLERİNİ YÖNETMELERİNDE ONLARA YARDIMCI OLUN 

Çocuklar sıkıntılarını nasıl yöneteceklerini çevrelerindeki yetişkinler aracılığıyla öğrenirler. Kendinizi bir rehber, bir mentor, bu üzüntülü dönemlerinde onlara yardımcı olacak, arayacakları biri olarak görün.

Yaratıcılık:     

Çocuklar ve gençler genellikle bize nasıl hissettiklerini göstermek için kelimeleri kullanamazlar veya kullanamazlar. Bunun yerine, aşağıdakiler için fırsatlar yaratın:

• Resim yapma
• Boyama yapma
• Kil ile modelleme
• Dans ve spor
• Enstrüman ve Ritim 
• Dikkat dağıtıma: 

Dikkat Dağıtma:

Çocuğunuzu, savaşla ilgili haberlere küçük parçalar halinde ve az yoğunlukta bilgilerle maruz kalmasını ‘dozlandırmasını” sağlayın. Çocuğun zihnini ve kalbini üzüntüden,kaygıdan uzaklaştırarak ve ona doğru yönlendirerek yükü hafifletebilirsiniz.

• Nötr veya eğlenceli bir şey denemek
• Kelime oyunları oynamak
• En sevdiğiniz şarkıları dinlemek ve şarkı söylemek 
• Birlikte yemek yapmak
• Favori bir komedi şovunu izlemek

Dengelenme:

Bir çocuk stresli hissetmekten kurtulmayı zor bulduğunda, şimdi ve buraya geri dönmesine yardımcı olmak önemlidir. 

• Hareket etmelerini sağlayın – yürüyüşe çıkın, tekmeleyin, bir top atın, bir trambolin üzerinde zıplayın
• Onlara tanıdık ve rahatlatıcı bir koku koklatın (sevdiği bir giysi ya da oyuncak üzerine sıkın)
• Gördüğü, duyduğu, hissettiği, tadını aldığı, kokladığı 3 şeyi yüksek sesle söylemelerini isteyin
• Çiğnenebilecekleri bir şey verin (güçlü bir tadı olan- limonlu gb)
• Ona sarılın ve sıkıca tutun 
• Birlikte derin nefesler alın
• Birlikte bir şeye gülün

YENİDEN GÜVENLİK HİSSİNİ İNŞAA EDİN,GÜVENDE OLDUKLARINI HATIRLATIN

• Çocuğunuzu, kendi dünyasında güvenlik hissini nasıl bulabileceklerine yönlendirin. 
• Yaşamında kim sana güvenlik hissi veriyor, her şey yolunda mı?
• Kendini en rahat ve güvende hissettiğin yer neresidir?
• Vücuduna yerleşmiş ve güvende hissetmene yardımcı olacak ne tür şeyler yapıyorsun?
• Savaş seni endişelendirdiğinde kendin, ailen ve hayatın hakkında neyi hatırlamayı faydalı buluyorsun? 
• Kendini sabit ve yerleşik hissetmenize yardımcı olacak ne yanında ne taşıyabilirsin? (bir fotoğraf, bir taş veya bazı güven verici sözler gibi).

BAĞLANTINIZI CANLI TUTUN

Kendi güvenliklerinin veya dünyanın güvenliğinin tehdit altında olduğunu hisseden çocuklar ve gençler, güvendikleri ve sevdikleri kişilerle daha fazla bağlantıya ihtiyaç duyarlar. Küçük jestler uzun bir yol kat edebilir. 

• Yalnız olmadıklarını bilmelerini sağlayın. “Yalnız değilsin, yanındayım” gibi şeyler söyleyin.
• Okula gitmek için ayrılırken elinize ve elinize bir kalp çizmek Onlara yanınızda taşımanız gerektiğini hatırlatan bir ‘geçiş nesnesi’ verin.
• Normalde olduğundan daha fazla iletişim halinde olun – cep telefonu olan bir genç ise, nasıl olduklarını görmek için ona normalden biraz daha fazla mesaj gönderin.
• Mizah ve oyun en iyi bağlayıcılardır! Her güne neşe ve eğlenceli konular açın.
• Çocuğunuza sevildiğini ve güvende olduğunu söyleyin.
• Koltukta ona yakın oturun– sarılın, ellerini tutun

KENDİNİZE DİKKAT EDİN

Kendimizi olabildiğince sakin ve net hissettiğimizde çocuklarımıza en iyi şekilde yardımcı olabiliriz.

Sizin için ne stres, endişe veya kaygı yaratıyor belirtilerini erken fark edin. Bunu herkes farklı şekillerde yapar.

Sakinliğinizi bulmanıza neyin yardımcı olacağını düşünün. Bu kaynakta atıfta bulunduğumuz fikirler size de yardımcı olabilir.

KAYNAK: BEACON HOUSE RESOURCES Talking-to-children-about-war-and-conflict